Spis powszechny, jednorazowe ustalenie wielkości i struktury badanej zbiorowości statystycznej w określonym momencie; może obejmować: ludność, mieszkania, budynki i nieruchomości, gospodarstwa rolne, pozarolnicze zakłady pracy, miejscowości. S.p. ludności — obejmuje najczęściej następujące elementy: miejsce pobytu, miejsce stałego zamieszkania, płeć, wiek, stan cywilny, narodowość, język ojczysty, umiejętność czytania i pisania, poziom wykształcenia, uczęszczanie do szkół, stanowisko społeczne, stosunek do pracy, miejsce pracy (zawód obiektywny), zawód wykonywany (indywidualny), główne źródło utrzymania. S.p. ludności połączony jest zwykle z badaniem gospodarstw domowych i w związku z tym bada się również stosunek spisywanych osób do głowy gospodarstwa domowego. S.p. mieszkań — przedmiotem badania są przede wszystkim: charakter pomieszczenia (mieszkanie zwykłe, pomieszczenie prowizoryczne, pomieszczenie zbiorowe), liczba osób w mieszkaniu, liczba izb, położenie mieszkania, zaopatrzenie mieszkania w instalacje. S.p. budynków i nieruchomości — badaniem objęte są m. in.: główne przeznaczenie budynku (mieszkalne, niemieszkalne), materiał ścian, materiał pokrycia, wiek budynku, liczba mieszkań, liczba izb, liczba osób zamieszkałych, zaopatrzenie w instalacje poza mieszkaniem (np. na klatce schodowej), liczba budynków w nieruchomości. S.p. gospodarstw rolnych — spisy rolne. S.p. pozarolniczych zakładów pracy — obejmuje przede wszystkim: rodzaj zakładu (klasyfikacja wg działów gospodarki narodowej, gałęzi, grupy), liczbę zatrudnionych, rozmiary produkcji (wartość obrotu). S.p. miejscowości — przedmiotem badania są: rodzaj miejscowości, liczba nieruchomości oraz mieszkańców, czy doprowadzona jest do miejscowości sieć elektryczna, gazowa, czy miejscowość ma stację kolejową, autobusową (ew. bada się odległość od stacji), pocztę, telegraf, telefon, szkołę podstawową, urządzenia wodociągowe, kanalizację. Poszczególne rodzaje s.p. mogą być przeprowadzane łącznie lub oddzielnie. W Polsce międzywojennej s.p. przeprowadzane były w 1921 i 1931. S.p. w 1921 objął ludność, mieszkania, budynki i nieruchomości, gospodarstwa rolne, miejscowości, spis z 1931 — ludność, mieszkania, budynki i nieruchomości oraz miejscowości. Po II wojnie światowej przeprowadzono spis sumaryczny w 1946 1 Narodowy Spis Powszechny w 1950. Spis w 1946 objął tylko ludność i mieszkania, spis w 1950 — ludność, mieszkania, budynki i nieruchomości, gospodarstwa rolne i miejscowości. Kolejny s.p. o zakresie zbliżonym do spisu z 1950 przeprowadzony został w 1960. Narodowy Spis Powszechny 1970 miał szerszy zakres niż s.p. poprzednie. M. in. łącznie ze s.p. ludności przeprowadzono badanie dzietności kobiet, a przy s.p. gospodarstw rolnych spis budynków gospodarczych. S.p. poprzedzane są zwykle spisami próbnymi. Spis próbny poprzedzający NSP 1970 miał miejsce w końcu 1968. Jednostką spisową przy imiennym spisie ludności jest każdy mieszkaniec kraju, natomiast przy spisie sumarycznym — gospodarstwo domowe lub mieszkanie. Imienny s.p. ludności pozwala na pełne skorelowanie ze sobą poszczególnych cech osób spisanych, natomiast spis sumaryczny daje bardzo ograniczone możliwości opracowania, sprowadzające się do ogólnego podsumowania arkuszy spisowych; jest on surogatem s.p. S.p. przeprowadzane są w zasadzie co 10 lat w latach zakończonych na 0 lub w najbliższych latach sąsiednich. Przeprowadzanie s.p. we wszystkich krajach w tym samym okresie i na podstawie podobnych zasad metodologicznych pozwala na dokonanie porównań międzynarodowych. Niektóre kraje, z uwagi na potrzeby państwowe, przeprowadzają s.p. co 5 lat.
