Użyteczność, zdolność do zaspokajania potrzeb ludzkich. Marksowska teoria wartości rozróżnia wartość wymienną i wartość użytkową, czyli u. Istotę wartości i jej miarę stanowi czas pracy społecznie niezbędny do wytworzenia produktu mającego wartość użytkową. W pierwszym 10-leciu po ukazaniu się Kapitału Marksa ekonomiści burżuazyjni, a przede wszystkim austriacka szkoła rozwinęła teorię wartości opartą na u. w sensie subiektywnie odczuwanego zadowolenia, jakie daje konsumpcja poszczególnych dóbr. To subiektywne odczucie każdego konsumenta może być inne, jest zatem nieporównywalne. Wspólnym elementem w postępowaniu każdego konsumenta ma być zasada malejącej u. krańcowej. Oznacza to, że przy powiększaniu konsumpcji danego dobra u. każdej następnej jego jednostki maleje. Konsument maksymalizując sumę u. w zależności od swojego dochodu zakupi zatem takie ilości poszczególnych dóbr, aby ich u. krańcowe były proporcjonalne do cen rynkowych tych dóbr. U. krańcowa każdego dobra równa jest więc jego cenie pomnożonej przez u. krańcową pieniądza. Krańcowa u. pieniądza jednak jest taką samą niewiadomą, jak u. krańcowa poszczególnych dóbr. Głównym mankamentem tej teorii jest fakt, że element, który się przyjmuje za podstawę wartości, jest niewymierny. Podejmowano też liczne próby znalezienia ilościowej miary u., żadna z nich jednak nie sprostała wymaganiom logiki. Ostatnią próbą była koncepcja J. Neumanna i O. Morgensterna, oparta na teorii gier. Jeżeli konsument dokonuje wyboru w warunkach niepewności, tzn. gdy z możliwościami wyboru, stojącymi przed konsumentem, związany jest pewien stopień prawdopodobieństwa, wówczas na podstawie współczynników prawdopodobieństwa można obliczyć, o ile jedna z możliwości jest użyteczniejsza od innej. Główne nieporozumienie tej koncepcji polega na mierzeniu jednej bezpośredniej niewymiernej wielkości, drugą również niewymierną, jaką jest dla konsumenta prawdopodobieństwo związane z poszczególnymi alternatywami. Teoria wartości oparta na pojęciu u. odegrała w swoim czasie poważną rolę apologetyczną. W przypadku ekonomistów austriackich, którzy rozbudowali tę teorię, była to świadoma polemika z marksowską teorią wartości. Podważenie teorii wartości opartej na pracy miało podważyć także wypływające z niej wnioski, dotyczące systemu kapitalistycznego. Poza tym sprowadzenie problemu wartości do subiektywnych ocen stwarzało możliwości do równie apologetycznych jak nielogicznych interpretacji. Np. znakomity skądinąd ekonomista F. Y. Edgeworth w Economic Psychics usiłuje uzasadnić potrzebę istnienia klas uprzywilejowanych tym, że ludzie wychowani w dobrobycie, wysokiej kulturze konsumpcji odnoszą nieproporcjonalnie więcej zadowolenia z konsumpcji niż przeciętny obywatel, a zatem istnienie klas uprzywilejowanych zwiększa sumę zadowolenia, jaką odczuwa z konsumpcji społeczeństwo jako całość. Teoria wartości oparta na u. ze względu na jej podstawowe braki została odrzucona. Należy jednak odróżniać tę teorię od pojęcia ,,u.” wziętego w oderwaniu od jakichkolwiek pretensji reprezentowania wartości. Pojęcie to odegrało ważną rolę w rozwoju ekonomii. Stało się hipotezą dotyczącą zachowania się konsumenta na rynku. Za pomocą tej hipotezy L. M. Walras próbował stworzyć system ogólnej równowagi, włączając do niego konsumenta jako jednostkę gospodarującą. Choć cały ten system jest wysoce abstrakcyjny, ma jednak pewne znaczenie metodologiczne. Również A. Marshall na podstawie pojęcia u. zbudował swoją teorię popytu. Teoria zachowania się konsumenta oparta na hipotezie, że konsument maksymalizuje u. pozwalała wyjaśnić niektóre zjawiska na rynku. I na tej hipotezie jednak również ciążył błąd niewymierności u., dlatego też hipoteza ta jako podstawa teorii zachowania się konsumenta musiała ustąpić miejsca innej, wolnej od takich obciążeń, tj. hipotezie systemu preferencji. Jak było powiedziane, termin „u.” łączył się z pojęciem przyjemności, zadowolenia. Konsekwentnie więc wszystko to, co zmniejszało zadowolenie określano jako przeciwużyteczność (disutility). Terminu tego używa się tylko w odniesieniu do wysiłku związanego z pracą.
