Kapitał finansowy, „wielki kapitał przemysłowy, który dorósł już do monopolu i stopił się z kapitałem bankowym” (W. Lenin); powstał w ostatnich dziesiątkach lat XIX w. Na bazie koncentracji i centralizacji kapitału i produkcji utworzyły się monopole w przemyśle. Procesowi temu towarzyszyła koncentracja i centralizacja popytu na — kapitał pożyczkowy i jego podaży, co doprowadziło do powstania wielkich banków; miały one przewagę w walce konkurencyjnej nad bankami drobnymi, dzięki czemu zdobyły pozycję monopolistyczną na rynku kapitału pieniężnego. W procesie koncentracji i centralizacji kapitał przemysłowy w poszczególnych krajach wyprzedzał bądź też pozostawał w tyle za kapitałem bankowym. Tam, gdzie kapitalizm rozwijał się z opóźnieniem i akumulacja nie zaspokajała zwiększonego zapotrzebowania na nowe kapitały w trakcie rosnącego uprzemysłowienia kraju, kapitał bankowy stawał się inicjatorem integracji z kapitałem przemysłowym i zyskiwał hegemonię. Taki stan zaistniał np. w Niemczech i stanowił empiryczną podstawę teoretycznych uogólnień R. Hilferddnga. Banki pośrednicząc w operacjach finansowych wielkich przedsiębiorstw mogły poznawać ich stan i wpływać na ich działalność oraz kontrolować ją przez manipulowanie kredytem, zwiększanie i zmniejszanie jego wielkości bądź odmawianie udzielenia go w odpowiednich momentach. Finansowanie wielkich przedsiębiorstw wiązało z kolei ich działalność z losami banków. Wzajemna zależność zwiększała się przez długoterminowe lokaty kapitału bankowego w przemyśle, handlu, transporcie, i odwrotnie, lokaty funkcjonującego tam kapitału w bankach oraz przez obopólne wykupywanie kontrolnych pakietów akcji (akcji pakiet kontrolny). W krajach bardziej rozwiniętego kapitalizmu procesy integracji poszczególnych form kapitału były powolniejsze. W przypadku gdy pod względem koncentracji i centralizacji kapitału wielkie przedsiębiorstwa funkcjonujące w sferze produkcji i wymiany były bardziej zaawansowane od banków, jak np. w Stanach Zjednoczonych, wówczas przeważnie z ich strony wychodziła inicjatywa integracji; one przejmowały banki bądź wiązały się z nimi. Oba jednak przypadki doprowadzały do sytuacji, w której wielcy kapitaliści władają kontrolnymi pakietami akcji banków i finansowanych przez nie przedsiębiorstw, a reprezentując jednocześnie kapitał przemysłowy i bankowy stają się kapitalistami finansowymi. Przedsiębiorstwa przemysłowe i bankowe, mimo że spełniają oddzielnie swoje funkcje, podporządkowane są jednemu kapitałowi. K.f. oznacza jedność własności monopoli przemysłowych i bankowych. Koncentracja siły ekonomicznej umożliwia opanowanie przez k.f. środków kształtowania opinii publicznej (prasy, radia, telewizji). Panowanie w gospodarce nielicznych potentatów k.f. nosi nazwę oligarchii finansowej; charakteryzuje ona kapitalizm od kilkudziesięciu lat. W USA kilkaset największych korporacji łączy się w kilkanaście podstawowych grup finansowych, wśród których pierwszą dziesiątkę stanowią (w nawiasach podana suma aktywów w mld doi. na koniec 1968): Morgana (167,5), Rockefellera (124,6), Kalifornijska (66,7), Chicagowska (55,0), First National City Bank (32,9), Mellona (29,7), Bostońska (28,1), Teksaska (27,7), Clevelandzka (24,0), Duponta (21,7); każda z nich stanowi typowe dla k.f. połączenie monopoli w produkcji z monopolami bankowymi i innymi instytucjami finansowymi. Centralizowały one aktywa na sumę 577,9 mld doi., z czego w przemyśle, transporcie, handlu i usługach komunalnych 316,6 mld doi., a w sferze bankowości 261,3 mld doi. Po II wojnie światowej zarysowują się pewne przemiany w strukturze k.f. Coraz większego znaczenia zaczynają nabierać niebankowe instytucje finansowe, a mianowicie towarzystwa ubezpieczeniowe. Banki coraz więcej swoich środków lokują w obligacjach państwowych. Z kiesy państwowej znaczna część tych środków płynie do monopoli przemysłowych w formie zapłaty za wykonane zamówienia państwowe. Wysokie zadłużenie państwa idzie w parze z dużymi zasobami kapitału pieniężnego monopoli i wzrostem finansowania przez nie akumulacji kapitału własnymi środkami przy mniejszej niż dawniej konieczności uciekania się do kapitału (pożyczkowego. W powiązaniach monopolistycznego kapitału przemysłowego z bankowym pośredniczy państwo. Nie oznacza to zmierzchu roli banków w stosunkach z kapitałem funkcjonującym. Jednocześnie rośnie bowiem, i to bardzo dynamicznie, nowe zjawisko lat powojennych, siła ekonomiczna koncentrująca się w wydziałach powierniczych wielkich banków, dysponujących powierzonymi przez klientów akcjami i wykorzystujących przypadające na nie prawa głosu. Jak stwierdziła w swoim sprawozdaniu Podkomisja Finansów Wewnętrznych w USA w 1968 niespełna 400 banków rozporządzało na zasadach powiernictwa kapitałami przekraczającymi 250 mld doi., z czego 40% przypadało na 10 największych banków. Znany nie- marksistowski badacz problemów koncentracji kapitału A. Berle stwierdza w związku z tym, że gospodarkę amerykańską kontrolują kierownicy kilkuset wielkich korporacji i w coraz większym stopniu wydziały powiernicze wielkich banków. W krajach o intensywnej militaryzacji gospodarki sfery wojskowe tworzą z oligarchią finansową grupę interesów zwaną blokiem militarno-finansowym. W końcu lat 60-tych dla rozwoju k.f., przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych, charakterystyczny był proces konglomeracji, czyli wchłaniania przez giganty monopolistyczne przedsiębiorstw oraz zakładów funkcjonujących w najprzeróżniejszych gałęziach sfery produkcyjnej bądź nieprodukcyjnej i nie mających jakichkolwiek nawet powiązań techniczno-ekonomicznych z branżą opanowaną przez daną grupę k.f. Na początku lat 70-tych konglomeracja zaczęła wykazywać mniejszą dynamikę. W trakcie tej nowej fali fuzji nasilił się jeszcze raz proces koncentracji i centralizacji kapitału i ujawniła się tendencja do kontrolowania gospodarki kapitalistycznej przez malejącą liczbę potentatów finansowych, stanowiących „arystokrację wielkiego biznesu”.
