Automatyzacja, polega na działaniu maszyny zastępującej człowieka w procesie wytwórczym, której mechanizm oparty na specjalnym układzie technicznym i organizacyjnym umożliwia jej samoczynne sterowanie maszynami i procesami, tzn. koordynuje jej własne działanie i innych maszyn, ocenia je i, wprowadza w miarę potrzeby zmiany w działaniu w celu otrzymania pożądanego wyniku. A. jest kierunkiem postępu technicznego, obejmującym kompleks zmian w technicznym wyposażeniu pracy (narzędziach pracy), metodach wytwarzania (technologii) oraz w organizacji działania jednostek i zespołów produkcyjnych i usługowych, które prowadzą do zasadniczych przekształceń w strukturze produkcyjnej, organizacji życia społecznego, a także poziomie kultury i gospodarki kraju. A. występuje we wszystkich dziedzinach działalności ludzkiej, np. w przemyśle, rolnictwie, transporcie, handlu, medycynie, szkolnictwie, obronie narodowej. Największe jednak znaczenie w aktualnych warunkach rozwoju sił wytwórczych krajów uprzemysłowionych ma ona dla procesów produkcyjnych. Ze względu na sprzyjający charakter technologii, a. podlegają przede wszystkim procesy produkcyjne ciągłe, np. wytwarzanie energii elektrycznej, procesy petrochemiczne, wielkiej syntezy chemicznej. Wraz z doskonaleniem techniki a. obejmuje również procesy produkcji nieciągłej, w różnych gałęziach przemysłu. Ponadto szybki rozwój a. wpływa na podniesienie poziomu zarządzania i administracji, zwłaszcza ewidencji, gromadzenia i przetwarzania informacji oraz symulowania problemów ekonomicznych w celu podejmowania optymalnych decyzji w zarządzaniu. A. może być częściowa lub pełna (kompleksowa); ta ostatnia występuje wówczas, gdy wszystkie fazy procesu produkcyjnego zostają objęte działaniem maszyn i urządzeń automatycznych w ten sposób, że nie wymagają bezpośredniej ingerencji człowieka. Technicznymi środkami a. są uniwersalne i specjalne automaty lub ich zespoły. Te ostatnie w postaci linii przepływowych i urządzeń automatycznych pomocniczych (środki transportu, magazynowania, kontroli, obrachunku itp.) tworzą określone automatyczne systemy maszyn. Duży skok w ostatnim 25-leciu w rozwoju teorii i zastosowania a. stał się możliwy dzięki pojawieniu się nowych rozwiązań technicznych z dziedziny elektroniki i zastosowania cybernetyki w praktyce. Pod wpływem tych zmian a. II połowy XX w. w odróżnieniu od a. „klasycznej”, biorącej swój początek od regulatora odśrodkowego (pierwowzór samosterowania) J. Watta, młyna zbożowego (pierwszy automatyczny transfer przedmiotów w produkcji) O. Evansa i krosna (wzór kodu dla programu do sterowania automatycznego maszyną) j. m. Jacquarda nabrała nowych, jakościowo wyższych cech. Zasadnicze znaczenie dla rozwoju a. miało pojawienie się tzw. maszyn adaptacyjnych, mogących pracować automatycznie ze zmiennym programem, wkraczać we wszystkie dziedziny produkcji (również Jednostkowej i małoseryjnej) oraz zastosowanie elektronicznych maszyn cyfrowych. Ten etap obecnego rozwoju a., ze względu na jego charakter, można nazwać cybernetycznym. Podstawowymi cechami współczesnej a. są: 1. asocjacja a. z rozwojem źródeł energii, jej przetwarzaniem i chemizacją produkcji; 2. z góry zaprogramowane dla maszyn automatycznych, a nie jak dotychczas adaptowane formy i metody procesu produkcyjnego (tempo, synchronizacja, sprawność itp.); 3. kompleksowość a., oznaczająca tworzenie w pełni zautomatyzowanych obiektów lub procesów oraz wyrównanie poziomu technicznego i organizacyjnego kooperujących jednostek. A. wywołuje różnorodne efekty socjalne, techniczne i ekonomiczne. Charakter efektów socjalnych a. zależy przede wszystkim od stosunków produkcji i ustroju politycznego, panującego w danym kraju. W wyniku prowadzonej określonej strategii rozwoju techniki i taktycznych posunięć rządu lub związków gospodarczych (np. koncernów lub międzynarodowych unii gospodarczych) a. może doprowadzić m. in. do skrócenia czasu pracy, poprawienia warunków zdrowotnych pracy, rozszerzenia możliwości zaspokojenia potrzeb materialnych, wzrostu poziomu kultury technicznej albo przeciwnie — do wzrostu konfliktów społecznych, konieczności re- kwalifikacji pracowników, zwiększenia bezrobocia itd. W ustroju socjalistycznym a. wykorzystywana Jest w celu rozbudowy i umocnienia bazy techniczno- -ekonomicznej przy jednoczesnym dążeniu do osiągania wzrastających efektów socjalnych. Technicznymi efektami a. są: zmiany środków technicznych a., postęp w technologii i osiąganie dzięki niemu lepszych parametrów technicznych wyrobów i usług wytwarzanych w zautomatyzowanych procesach produkcji. Ekonomiczne efekty a. wyrażają się we wzroście wydajności pracy, obniżce kosztów własnych, podniesieniu jakości produkcji i przyroście dochodu narodowego. W warunkach obecnych, charakteryzujących się tendencją do wzrostu wielkości produkcji i usług oraz wciąż zaostrzających się kryteriów jakości wyrobów na rynku światowym, a. staje się coraz bardziej powszechnym i ekonomicznie efektywnym kierunkiem postępu technicznego.
