Kosztów analiza, część analizy ekonomicznej, mająca na celu ocenę poziomu kosztów oraz możliwości ich obniżania. Cel ten osiąga się przez określenie poszczególnych czynników (przyczyn) i mierzenie wpływu (skutków), jakie wywierają one na rzeczywistą wielkość, strukturę i dynamikę kosztów. Przedmiotem analizy są: 1. koszty przewidywane (planowane, wstępnie kalkulowane); 2. koszty rzeczywiste pojedynczych przedsiębiorstw lub ich zespołów, np. zjednoczenia. Koszty te grupowane są w dogodnych dla analizy przekrojach, np. wg rodzaju, pozycji kalkulacyjnych (celu poniesienia), ośrodków odpowiedzialności, procesów, przedsięwzięć lub funkcji, wytwarzanych produktów, a w ich obrębie — wg pozycji umożliwiających wgląd w ich strukturę. Przy analizie uwzględnia się przede wszystkim wpływ na wielkość kosztów następujących czynników: 1. ilości, jakości, asortymentu i rytmiczności produkcji (usług, obrotu towarowego); 2. cen, taryf i stawek płac; 3. konstrukcji produktów, ich normalizacji i unifikacji, receptury i jej racjonalizacji; 4. technologii, organizacji i metod pracy; 5. wyposażenia w środki trwałe i ich wykorzystania, stosowania właściwej i oszczędnej gospodarki remontowej, intensywności procesów produkcyjnych; 6. ilości i rodzaju zużywanych materiałów, paliwa i energii, ilości odpadów i sposobów ich wykorzystania, zastępowania materiałów tańszymi bez pogarszania jakości produkcji (usług), stosowania właściwej kooperacji; 7. racjonalizacji przewozów (właściwa rejonizacja zakupu i sprzedaży, kompletowanie optymalnych partii itp.) i transportu wewnętrznego; 8. wydajności i właściwego wykorzystania czasu pracy, likwidacji przerostów zatrudnienia; 9. wielkości wydatków na cele administracyjne; 10. niedoborów, przestojów, strat na brakach itp. Analizę przeprowadza się porównując badane koszty z kosztami planowanymi (ocena wykonania planu), kosztami rzeczywistymi ubiegłych okresów (ocena dynamiki rozwojowej), kosztami innych przedsiębiorstw lub ich przeciętną (ocena porównawcza). Do oceny łącznej wielkości kosztów i kosztów jednostkowych pomocniczą wielkość może stanowić wartość (ceny) produkcji (wyrobów, usług, obrotu towarowego itp.). W celu ustalenia wpływu kilku jednocześnie działających czynników na wielkość kosztów, stosuje się tzw. metodę kolejnych podstawień, polegającą na umownym określeniu (w izolacji) wpływu każdego czynnika z osobna. Przydatność analizy może zależeć od zapewnienia pełnej porównywalności — w czasie i przestrzeni — badanych wielkości pod względem metodologicznym (zgodność treści i metod ustalania kosztów ujętych wg odpowiednich przekrojów klasyfikacyjnych), warunków cenowych (ceny, taryfy, płace, warunki sprzedaży loco-franco itp.), metod produkcji, stanu wyposażenia itp.
