Akumulacja, gromadzenie środków z części -> dochodu narodowego nie przeznaczonej na bieżące spożycie w celu zwiększenia zasobu majątku narodowego. Środki zgromadzone w funduszu a. są przeznaczone na inwestycje produkcyjne, inwestycje nieprodukcyjne oraz przyrost środków obrotowych i rezerw w sferze produkcji i cyrkulacji. W skład funduszu a. wchodzi ponadto saldo handlu zagranicznego. Inwestycje produkcyjne, realizowane w sferze produkcji materialnej, powiększają co roku istniejący zasób produkcyjnego majątku trwałego. Jest to zasadniczym warunkiem zwiększania dochodu narodowego w następnych okresach. Inwestycje nieprodukcyjne są to nakłady na zwiększenie nieprodukcyjnego majątku trwałego, jak budownictwo mieszkaniowe, związane z działalnością socjalno-kulturalną, administracyjną, sportową, obronną itp. Mimo że nie biorą one bezpośredniego udziału w produkcji materialnej, są Jednak warunkiem rozszerzenia różnorodnych usług zaspokajających ważne potrzeby indywidualne i zbiorowe. Inwestycje produkcyjne wraz z ekonomicznie uzasadnionym przyrostem środków obrotowych tworzą fundusz reprodukcji rozszerzonej, który stwarza materialną podstawę postępu technicznego i wzrostu wydajności pracy. Ekonomicznie uzasadniony przyrost środków obrotowych zapewnia ciągłość procesu reprodukcji rozszerzonej i przeciwdziała możliwym dysproporcjom oraz ew. zakłóceniom spowodowanym czynnikami przyrody. Przyrost środków obrotowych i rezerw obejmuje różnego rodzaju dobra materialne, takie Jak surowce, półfabrykaty, wyroby gotowe, które nie zostały skonsumowane oraz nie weszły w skład funduszu inwestycyjnego w danym roku. W tym sensie pozycja ta obejmuje tzw. wielkość rezydualną, która nie została z różnych względów wykorzystana w bieżącym okresie. Rezydualny charakter przyrostu środków obrotowych i rezerw oznacza, że w ich skład wchodzi także wszelkiego rodzaju przyrost zapasów i rezerw nie znajdujący ekonomicznego uzasadnienia. Ma to miejsce wówczas, gdy w przedsiębiorstwach wytwarza się pewną część produkcji zawierającą braki lub wyroby o niskiej Jakości, przestarzałych fasonach, nieodpowiednich wymiarach, niewłaściwej strukturze asortymentowej itp. Zwiększa ona ponadplanowe zapasy w produkcji handlu, a tym samym ogólny fundusz a. Gromadzenie zapasów ekonomicznie nie uzasadnionych Jest przejawem marnotrawstwa części pracy społecznej. Saldo handlu zagranicznego może być dodatnie (gdy występuje nadwyżka eksportu nad importem) i ujemne (gdy import przewyższa eksport). Przy dodatnim saldzie handlu zagranicznego następuje wzrost wierzytelności za granicą, co Jest równoznaczne ze wzrostem rezerw walutowych, które powiększają ogólny fundusz a. Przy ujemnym saldzie natomiast część faktycznie dokonanej a. jest finansowana za pomocą zmniejszenia istniejących rezerw walutowych lub wzrostu zadłużenia w stosunku do zagranicy. Dlatego w tym przypadku saldo handlu zagranicznego wchodzi w skład funduszu a. ze znakiem ujemnym. Zarówno w teorii, Jak i w praktyce rozróżnia się a. netto i brutto. A. brutto jest większa od netto o sumę inwestycji restytucyjnych i nakładów na kapitalne remonty, które odtwarzają zużyte elementy produkcyjnego majątku trwałego. Akumulowanie części dochodu narodowego Jest obiektywną koniecznością nie tylko dla gospodarki socjalistycznej, lecz także dla gospodarki kapitalistycznej. Gospodarka, która nie akumuluje określonej części dochodu narodowego, nie zwiększa majątku produkcyjnego i nieprodukcyjnego, nie może zmieniać i modernizować swojej struktury, powszechnie wprowadzać postępu technicznego, zwiększać zatrudnienia, podnosić stopy życiowej społeczeństwa. Taką gospodarkę cechuje stagnacja, której z reguły towarzyszy masowe bezrobocie i nędza szerokich warstw społeczeństwa. Wysoki udział a. w dochodzie narodowym stanowi podstawowy warunek przezwyciężenia zacofania gospodarczego wielu krajów i dorównania w przyszłości najbardziej uprzemysłowionym krajom świata. Stopa akumulacji Jest traktowana jako ważny miernik dynamiki danej gospodarki. Inny jest charakter oraz społeczne i ekonomiczne skutki a. w kapitalizmie a inne w socjalizmie. W kapitalizmie a. polega na przekształceniu części -> wartości dodatkowej w nowy kapitał. Bodźcem zmuszającym kapitalistów do a. Jest ciągła pogoń za zyskiem i walka konkurencyjna (konkurencja). Historycznemu procesowi a. towarzyszy koncentracja i centralizacja kapitału oraz tendencja do coraz większej monopolizacji produkcji. Proces a. ma charakter żywiołowy, a jej tempo zmienia się w zależności od koniunktury gospodarczej. W okresach wielkich kryzysów gospodarczych a. może nawet przybrać wartości ujemne, co oznacza, że nawet nie odtwarza się w całości zużytego kapitału. Poważniejszym wahaniom w a. towarzyszą z reguły duże wahania w zatrudnieniu i ogólny wzrost bezrobocia. W socjalizmie podstawowym źródłem środków składających się na fundusz a. jest akumulacja finansowa przedsiębiorstw. Zarówno ogólna wielkość a., jak i jej podział między różne działy gospodarki narodowej planowany jest centralnie przez państwo; ma to decydujące znaczenie dla usunięcia źródeł kryzysów i bezrobocia oraz przyspieszenia tempa wzrostu produkcji. A. przez wzrost dochodu narodowego stwarza materialne warunki do wzrostu -> stopy życiowej społeczeństwa w przyszłości, w bieżącym jednak okresie ogranicza spożycie. Dlatego też decyzja dotycząca udziału a. w dochodzie narodowym musi być rozsądnym kompromisem między interesami bieżącymi a interesami przyszłymi społeczeństwa socjalistycznego.
