Kartel, jawna organizacja przedsiębiorstw kapitalistycznych, należących do jednej gałęzi o niezbyt wielkiej liczbie przedsiębiorstw, wytwarzających Jednolity, standardowy produkt (oligopol doskonały), mająca na celu wyeliminowanie konkurencji, zwiększenie zysku kapitalistycznego i monopolistyczną kontrolę rynku. Typowym środkiem do tego celu jest ustalanie kontyngentów produkcji dla każdego przedsiębiorstwa. Zazwyczaj łączyło się to także z określeniem ceny danego wyrobu. Kontyngenty te producenci mogli sobie częściowo odstępować za ściśle określonym wynagrodzeniem, z tym że przedsiębiorstwo, które zdecydowało się całkowicie unieruchomić swój zakład, otrzymywało odszkodowanie (również ściśle określone) z ogólnych funduszy k. W tej postaci k. był najbardziej Jaskrawym przykładem polityki monopolistycznej, przejawiającej się w ograniczaniu podaży w celu utrzymywania wysokiej ceny produktu. Niektóre k. stosowały łagodniejsze formy eliminowania konkurencji, tworząc np. wspólną pulę zysków czy dokonując podziału rynków zbytu (typowe dla k. międzynarodowych). Wewnątrz k. natomiast toczy się walka o przydziały kontyngentów, rynków zbytu, a także udziały w puli zysków. Z walki tej zgodnie z tendencją do koncentracji produkcji wychodzą zwycięsko przedsiębiorstwa większe, mocniejsze finansowo. Zdarza się jednak, że pewne przedsiębiorstwa (outsiderzy) nie przystępują do umowy kartelowej. Outsider wykorzystuje wysoką cenę utrzymywaną przez k. na rynku, nie stosując żadnych ograniczeń w wielkości zbytu. Jeżeli outsiderem jest niewielkie przedsiębiorstwo, nie odgrywające na rynku dużej roli, k. może je tolerować. W przeciwnym przypadku Jednak może się uciec do tzw. rujnującej konkurencji czy innych nie zawsze legalnych środków nacisku. K. powstały w Niemczech (na przełomie XIX i XX w.), tam się najbardziej rozpowszechniły, przenikając także do innych krajów Europy środkowej (również w okresie międzywojennym do Polski). Oddziaływał tu szczególnie silny wpływ wielkiego kapitału na sfery rządzące i stosunkowo ograniczona rola opinii publicznej. Po II wojnie światowej w wyniku powstania państw socjalistycznych k. w tej części Europy przestały istnieć. Jednocześnie wraz z penetracją kapitału amerykańskiego w Europie zachodniej rozpowszechniają się wypróbowane na amerykańskim gruncie mniej lub bardziej zawoalowane formy ograniczania konkurencji, Jak holding, wymiana dyrektorów (Interlocklng directors), przywództwo cenowe i inne nieformalne i poufne porozumienia (gentlemen’s agreements). Im mniejsza jest liczba przedsiębiorstw w danej gałęzi, tym łatwiej dochodzi do takich porozumień i łatwiejsza jest kontrola ich wykonania. Czynną rolę odgrywają w tym organizacje branżowe przedsiębiorstw.
