Akumulacja finansowa przedsiębiorstw, nadwyżka przychodów ze sprzedaży produkcji (towarów, usług) nad kosztami własnymi sprzedanej produkcji (towarów, usług); w takim ujęciu a.f.p. bywa też nazywana akumulacją na sprzedaży produkcji. Oprócz niej wyróżnia się jeszcze akumulację finansową z całokształtu działalności przedsiębiorstwa. Obejmuje ona, oprócz akumulacji finansowej na sprzedaży produkcji, także nadwyżki (niedobory) finansowe, wynikające z działalności ubocznej przedsiębiorstw (np. gospodarka mieszkaniowa) oraz saldo strat i zysków nadzwyczajnych. Ekonomicznym źródłem akumulacji finansowej socjalistycznych przedsiębiorstw produkcji materialnej jest wytworzony w nich produkt dodatkowy: nadwyżka wartości wytworzonej przez nakłady pracy żywej nad wynagrodzeniami pracowników przedsiębiorstw. Kwota akumulacji finansowej, nagromadzonej w określonym przedsiębiorstwie czy gałęzi przemysłu (zjednoczeniu), nie odzwierciedla jednak dokładnie wartości wytworzonego w nim produktu dodatkowego. Przyczyną odchyleń kwoty akumulacji finansowej od wartości produktu dodatkowego są przede wszystkim odchylenia cen od wartości poszczególnych produktów (w wyniku takich odchyleń może następować przesunięcie części akumulacji pieniężnej np. z gałęzi przemysłu, wytwarzających środki produkcji, do gałęzi przemysłu, wytwarzających środki spożycia), a także obowiązujące obecnie zasady ewidencji kosztów własnych. Do kosztów tych zalicza się wydatki, które obciążają wartość produktu dodatkowego, np. składki z tytułu ubezpieczeń społecznych, oprocentowanie kredytów bankowych, podatki zaliczane do kosztów własnych produkcji i in. A.f.p. jest podstawowym źródłem finansowania nakładów ponoszonych przez społeczeństwo socjalistyczne na dalszy rozwój gospodarki narodowej (finansowanie inwestycji netto i finansowanie przyrostu zasobów środków obrotowych), na finansowanie Inwestycji o przeznaczeniu nieprodukcyjnym (budownictwo mieszkaniowe, administracyjne, obronne itd.), jest też głównym źródłem finansowania tzw. konsumpcji zbiorowej, tj. wydatków związanych z utrzymaniem instytucji oświatowych, naukowych, kulturalnych, służby zdrowia, opieki społecznej itd. Znaczna część nakładów finansowanych z a.f.p. socjalistycznych jest realizowana (i musi być z natury rzeczy realizowana) w formie scentralizowanej. Tylko niewielka część tych nakładów może być dokonywana w sposób zdecentralizowany, tj. z funduszy przedsiębiorstw (i ich zjednoczeń), tworzonych z akumulacji finansowej. Konieczność centralizacji znacznej części akumulacji powoduje potrzebę jej podział u w przedsiębiorstwach i utworzenia z niej zarówno scentralizowanych funduszy budżetowych, jak i zdecentralizowanych funduszy przedsiębiorstw, kombinatów i zjednoczeń. Do najważniejszych instrumentów centralizacji części a.f.p. w budżecie państwa należą: oprocentowanie środków trwałych, podatek obrotowy 1 wpłaty z zysku. Oprocentowanie środków trwałych, stosowane w latach 1966—70 tylko w przemyśle kluczowym (i to nie we wszystkich jego gałęziach) od 1971 zostało wprowadzone powszechnie we wszystkich przedsiębiorstwach państwowych jako swego rodzaju podatek majątkowy, obciążający wartość brutto (tj. bez odliczenia umorzenia) środków trwałych, przy stopie 5. Celem oprocentowania jest stymulowanie intensywnego wykorzystywania majątku trwałego i hamowanie nie dość efektywnych inwestycji, ponieważ stopa oprocentowania stanowi Jeden z parametrów, wyznaczających minimum efektywności przy podejmowaniu nakładów Inwestycyjnych. Podatek obrotowy — po reformie cen zaopatrzeniowych i z 1971, pobierany głównie w przemyśle wytwarzającym środki spożycia — obciąża ceny zbytu wyrobów przemysłowych, gdy zawierają one normy akumulacji wyższe od przeciętnych dla przemysłu (za przeciętne uważa się normy wynoszące 6—3% wartości środków trwałych plus 3 planowanych kosztów własnych wyrobu). Obciążenie podatkiem obrotowym ceny zbytu określonego wyrobu przemysłowego (czy grupy wyrobów) obniża zysk, jaki na tym wyrobie realizuje producent, i dlatego podatek obrotowy jest nazywany czasem regulatorem zyskowności (rentowności) produkcji przemysłowej. W przypadku szczególnie niskich cen zbytu dla pewnych wyrobów może nastąpić regulowanie ich zyskowności „w górę”, przez przyznanie producentom budżetowej dotacji przedmiotowej, która staje się czymś w rodzaju „ujemnego podatku obrotowego”. Dotacje przedmiotowe, dość szeroko rozpowszechnione do końca 1970, od 1971 stosuje się w nowym systemie finansowym bardzo rzadko. Odjęcie od a.f.p. podatku obrotowego (lub dodanie budżetowych dotacji przedmiotowych) prowadzi do wydzielenia z tej akumulacji kwoty zysku przedsiębiorstwa. W niektórych przedsiębiorstwach wydzielenie zysku z akumulacji dokonuje się przez odjęcie dodatnich lub dodanie ujemnych różnic budżetowych (budżetowe różnice). Różnice budżetowe są instrumentem korekty akumulacji, gdy ten sam produkt sprzedaje się (lub kupuje się) po dwóch różnych cenach. Aby wyeliminować wynikające stąd zmiany akumulacji, różnice między tymi cenami rozliczane są przez przedsiębiorstwa z budżetem państwa. Do 1970 najpoważniejsze kwoty różnic budżetowych powstawały przy rozliczaniu transakcji eksportowych i importowych przez centrale handlu zagranicznego. Zmiana systemu rozliczeń w handlu zagranicznym i oparcie ich na tzw. cenach transakcyjnych (z dopuszczeniem dopłat i obciążeń) wyeliminowała ten rodzaj różnic budżetowych z praktyki finansowej. Zysk przedsiębiorstw jest głównym źródłem tworzenia celowych funduszy zdecentralizowanych w przedsiębiorstwach, kombinatach i zjednoczeniach. Fundusze te służą tworzeniu bodźców materialnego zainteresowania pracowników przedsiębiorstw wynikami gospodarki oraz finansowaniu inwestycji i przyrostu zapasów. Ponadto zysk może być źródłem spłaty kredytów bankowych, zaciągniętych na finansowanie budownictwa inwestycyjnego. Część zysku przedsiębiorstw państwowych wpłacana jest do budżetu, zgodnie z ustalonymi normami finansowymi. Wpłaty te są dokonywane za pośrednictwem zjednoczeń. W przedsiębiorstwach spółdzielczych miejsce wpłat z zysku do budżetu zajmują wpłaty podatku dochodowego od spółdzielczości. Zysk przedsiębiorstw jest ponadto podstawą obliczania syntetycznych wskaźników finansowych (kwota zysku, stopa zysku), które — oprócz stosowanych w niektórych przedsiębiorstwach syntetycznych wskaźników finansowych, nie nawiązujących do zysku (obniżka jednostkowych kosztów własnych produkcji i wynikowy poziom kosztów) — stanowią ważny element systemu bodźców ekonomicznych w przemyśle.
