Amortyzacja (= umorzenie), odzwierciedla proces stopniowej utraty wartości użytkowanego majątku trwałego ( środki trwałe) i przenoszenia Jej na wytworzone przez te środki produkty. Utrata wartości majątku trwałego jest wywołana: 1. zużyciem fizycznym elementów i części obiektów, przejawiającym się w zmianie ich właściwości mechanicznych i chemicznych, zależnie od rodzaju środka trwałego, sposobu, czasu i intensywności jego eksploatacji, wpływów atmosferycznych itp.; 2. zużyciem moralnym (ekonomicznym), polegającym na utracie wartości wymiennej obiektów jeszcze przed ich zużyciem fizycznym, spowodowanej postępem techniczno-ekonomicznym. W praktyce rachunkowe odzwierciedlenie środków trwałych następuje przez dokonywanie odpisów, których wysokość reguluje system, obejmujący stawki i zasady ich stosowania. Zadaniem systemu jest prawidłowe odzwierciedlenie: l. procesu przenoszenia wartości zużycia środków trwałych na produkty 1 uwzględnienie tego zjawiska we właściwej wysokości w kosztach własnych i obliczaniu dochodu narodowego; 2. procesu zużywania się (utraty wartości) środków trwałych, czego wyrazem Jest ich umorzenie, określające Jednocześnie potrzeby w zakresie remontów i inwestycji; 3. wysokości funduszu na finansowanie wymiany środków, stanowiącego odpowiednik wliczanej w koszty (jest to tzw. fundusz); 4. aktywnego oddziaływania na właściwe wykorzystywanie i użytkowanie majątku trwałego (modernizowanie i zagospodarowanie zbędnych środków, właściwa gospodarka remontowa itp.). Prawidłowe spełnienie jednocześnie wszystkich wymienionych zadań jest trudne, dlatego też w praktyce podkreślana jest szczególnie (1) i (4) funkcja systemu Przy ustalaniu stawek uwzględnienia wymagają m. in.: 1. zasady grupowania różnego rodzaju obiektów, dla których dokonuje się Odpisów za pomocą Jednakowej stawki ; 2. sposób eksploatacji i stopień zużycia środków (np. zużycie moralne i Jego tempo, remonty kapitalne i ich wpływ na okres eksploatacji, koszty i dochody powstające w momencie likwidacji obiektu); 3. sposoby dostosowywania stawek do indywidualnych warunków eksploatacji środków trwałych. Zasady określają m. in.: 1. zakres podmiotowy (które Jednostki) oraz przedmiotowy (jakie środki trwałe) objęte są obowiązkiem dokonywania odpisów; 2. podstawę, od której oblicza się (np. wartość początkowa obiektu, wynikająca z ksiąg, lub aktualna, uwzględniająca cenę zakupu, wartość netto, tj. wartość początkowa zmniejszona o dotychczasowe zużycie); 3. sposoby dokonywania odpisów (np. metodą czasową, proporcjonalnie do czasu użytkowania obiektu, lub metodą produkcyjną, proporcjonalnie do wykonanej przez środek trwały pracy, mierzonej np. godzinami pracy lub przebiegiem); metoda produkcyjna może mieć zastosowanie tylko do niektórych środków trwałych; 4. rozłożenie w czasie; najczęściej stosowana Jest tzw. metoda równomiernej (liniowej), gdzie poszczególne okresy, w których obiekt jest użytkowany, obciążane są odpisami w jednakowej wysokości bądź na przestrzeni kolejnych okresów (metoda czasowa), bądź w przypadku identycznych efektów pracy (metoda produkcyjna); w krajach kapitalistycznych coraz bardziej popularna staje się metoda degresywnej, przy której wysokość odpisów w kolejnych okresach maleje, w rezultacie czego pierwsze lata użytkowania majątku są obciążane znacznie wyższą niż późniejsze; stosowanie degresywnej jest głównie uzasadniane tym, że pozwala ona: a) szybko tworzyć własne fundusze na inwestycje o znacznie szerszym zakresie niż potrzeba do odtworzenia zużytej części majątku, b) unikać — wobec wczesnego wycofania środków pieniężnych — skutków postępującej inflacji, c) zmniejszać ryzyko zużycia ekonomicznego i wpływu obniżonej sprawności środków trwałych na rentowność; możliwe jest też stosowanie rozwiązań mieszanych; 5. moment rozpoczęcia (np. zakończenia inwestycji lub przejęcie jej do faktycznego użytkowania) i zakończenia (np. po odpisaniu w całości wartości początkowej obiektu nie później jednak niż z chwilą jego wycofania z eksploatacji); 6. sposób pokrycia ew. różnicy między wartością początkową obiektu a jego dotychczasową, powstałej w przypadku przedwczesnej likwidacji obiektu. Systemy, przy których przyjmuje się znacznie krótszy okres obiektów od rzeczywistego czasu ich użytkowania lub podstawową część wartości majątku odpisuje w pierwszych latach eksploatacji, nazywane są często systemami przyspieszonej. Odrębne zagadnienie, regulowane w obrębie funduszu inwestycyjno-remontowe- go przedsiębiorstw, stanowią zasady gospodarki środkami pieniężnymi, które są odpowiednikiem odpisów (fundusz amortyzacyjny); ich przeznaczania także na remonty kapitalne (reprodukcja częściowa) lub tylko na inwestycje (reprodukcja pełna), wykorzystywania na cele rozwoju czy też wymiany, przyznawania przedsiębiorstwom lub ich jednostkom nadrzędnym prawa dysponowania nimi (wyłącznie bądź częściowo).
