Giełda, wyspecjalizowany rynek, na którym przeprowadzane są obroty ściśle określonymi wartościami, w ustalonym czasie i miejscu oraz ustalane są kształtujące się w tych obrotach ceny, czyli kursy, notowane i ogłaszane w oficjalnym wykazie zwanym cedułą. Obroty giełdowe odbywają się jedynie na podstawie dopuszczenia określonych wartości do obrotów i tylko między członkami g. Rozróżniamy g. towarowe (np. g. metali kolorowych) i pieniężne. Istotą działalności g. jest regularność jej zebrań, istotą zaś operacji giełdowych jest dokonywanie obrotów tylko przez uprawnionych kontrahentów i stwierdzenie transakcji przez maklera giełdowego. W Europie początki g. towarowej sięgają XIII w., pieniężnej zaś połowy XVI w. G. pieniężna jest rynkiem obrotów złotem, srebrem, monetami i wartościami pieniężnymi, zwłaszcza walutami i dewizami oraz papierami wartościowymi. Najpełniejszy rozkwit g. pieniężna przeżywała w okresie kapitalizmu wolnokonkurencyjnego. W okresie kapitalizmu monopolistycznego rola jej i znaczenie zmniejsza się wskutek coraz większej ingerencji państwa w stosunki rynkowe. Współcześnie g. pieniężna poddana jest mniej lub bardziej ścisłej kontroli państwa, które ogranicza swobodę jej działania, czasami działanie to zawiesza lub wręcz zamyka. Pełna swoboda działania g. pieniężnej należy do wyjątków. Operacje giełdowe. Ceny w walucie miejscowej (kraju siedziby g.) płacone za kruszce, waluty i dewizy obce oraz papiery wartościowe noszą nazwą kursów. Kursy kształtują się w zależności od popytu i podaży określonych walorów na danej g. w danym dniu. Różnice kursów, jakie ukształtują się na te same walory na różnych g., są podstawą operacji arbitrażowych, które polegają na zakupywaniu walorów na g., gdzie mają one kurs niski, i sprzedaży na g., gdzie mają one kurs wysoki. Operacje arbitrażowe przyczyniają się do wyrównywania się kursów kruszców, dewiz i papierów wartościowych na różnych g. Wśród operacji giełdowych rozróżnia się operacje kasowe, terminowe, premiowe i prolongacyjne. Operacje kasowe polegają na natychmiastowym zakupie, zapłacie i doręczeniu określonych papierów. Jeżeli operacja ma na celu wykorzystanie różnicy kursów w różnym czasie (gra na zwyżkę — hossa lub na zniżkę — bessa) bez zamiaru posiadania tych papierów przez czas dłuższy, mamy do czynienia z interesem g. terminowym, którego istotą jest kalkulacja przewidywanego kształtowania się przyszłego kursu na poziomie atrakcyjnym dla uprawiającego operacje terminowe. Operacje te należą do spekulacyjnych. Operacje premiowe polegają na tym, że kontrahent płacąc określoną premię uzyskuje prawo żądania bądź to wykonania umówionej transakcji terminowej, bądź też odstąpienia od niej. W tym ostatnim przypadku traci jedynie premię, chroniąc się jednak od ew. znacznie większej straty mogącej wyniknąć z kształtowania się niekorzystnego dla niego kursu. Operacje prolongacyj- n e, zwane również reportowymi, polegają na tym, że kontrahent wobec niespełnienia się oczekiwanego poziomu kursów przesuwa ostateczne wykonanie transakcji na termin późniejszy w ten sposób, że zwraca się do banku o wykonanie zastępczo jego zobowiązania, za co płaci bankowi wynagrodzenie wg umówionej stopy. Wynagrodzenie to nazywa się reportem. Bank występuje w tej transakcji zastępczo i tylko czasowo. Organizacja g. G. „wolna” działa wg statutu uchwalanego przez jej członków. Współcześnie istnienie i działalność g. opierają się na koncesji państwowej i aktach normatywnych państwa. Takimi normatywnymi aktami są z reguły statut i regulamin działania g. Państwo burżuazyjne wykonuje nadzór i kontrolę działalności g. przez wyznaczonego komisarza g. Zakres jego uprawnień jest różny, zależnie od stopnia ingerencji państwa i zakresu kontroli rządowej. Władzami g. jest walne zgromadzenie członków, rada g., sąd rozjemczy, komisja dyscyplinarna i ew. inne komisje powoływane w razie potrzeby. Członkiem g. może być tylko określona osoba fizyczna lub prawna (przez swoich przedstawicieli), przyjęta przez radę g. Przynależność w charakterze członka g. świadczy o określonej pozycji finansowej uczestnika. Niekiedy przyjęcie uzależnione jest od poważnej wpłaty jednorazowej (np. 3 min doi.). Techniką operacji giełdowych zajmują się zawodowi maklerzy, za których pośrednictwem przeprowadzane są transakcje na g. Makler giełdowy powoływany jest przez radę g. na zlecenie członków g.; niekiedy wymagane jest zatwierdzenie go przez władze państwowe. Makler jest osobą zaufania publicznego. Faktycznie maklerzy, pod koniec dnia giełdowego, ustalają ostatecznie kursy dnia pod nadzorem delegowanego członka rady, często w obecności komisarza g. Kursy te ogłaszane są w cedule giełdowej w określonym dniu. Komisja dyscyplinarna rozpatruje sprawy nie tylko wynikające z nieprawidłowego postępowania członków lub maklerów giełdowych, lecz również wszelkie sprawy, jakie mogłyby kolidować z rzetelnością lub bezpieczeństwem obrotów na g. Sąd rozjemczy rozstrzyga spory między członkami g. oraz uczestnikami transakcji giełdowych. Sąd ten powoływany jest z reguły ad hoc do rozpatrzenia i rozstrzygnięcia każdej sprawy.
