Bilans w rachunkowości

Bilans w rachunkowości, dwustronne wartościowe zestawienie środków gospodarczych przedsiębiorstwa oraz ich źródeł finansowania, sporządzone na określony moment (dzień) i w określonej formie na podstawie danych, wynikających z zapisów księgowych, potwierdzone inwentaryzacją.
Bilans ujmuje z jednej strony majątek, którym dane przedsiębiorstwo dysponuje (aktywa), a z drugiej — źródła finansowania tego majątku (pasywa). Ogólna suma aktywów jest równa ogólnej sumie pasywów. Oznacza to, te obydwie strony bilansu wykazują tę samą wartość środków gospodarczych rozpatrywanych z dwóch punktów widzenia. Pozycje aktywów i pasywów bilansu ustala się na określoną datę, zwaną momentem bilansowym. Moment bilansowy jest momentem końcowym jednego okresu i równocześnie momentem początkowym następującego po nim okresu sprawozdawczego. Okresy sprawozdawcze są ustalane umownie, ale zgodnie z okresami kalendarzowymi (miesiąc, kwartał, rok). Bilans ilustrujący zamknięcie minionego okresu i otwarcie nowego okresu nosi nazwę bilansu zamknięcia (końcowego) dla minionego okresu i bilansu otwarcia (początkowego) dla nowego okresu. W polskiej praktyce rachunkowości bilans zestawia się w określonej formie na znormalizowanych wzorach. Ma to zasadnicze znaczenie dla przedsiębiorstwa i całej gospodarki narodowej. Jednolity układ bilansu pozwala na porównywanie bilansów danego przedsiębiorstwa z różnych okresów sprawozdawczych oraz umożliwia porównywanie bilansów różnych przedsiębiorstw o porównywalnym zakresie działania i pracujących w podobnych warunkach. Dzięki jednolitemu układowi bilansu pozycje aktywów i pasywów każdego przedsiębiorstwa są tak uporządkowane, że zapewniają możliwość włączenia ich do zbiorczego bilansu zjednoczenia, ministerstwa branżowego i do bilansu gospodarki narodowej. Bilans sporządzony na podstawie zapisów księgowych nie daje pewności, czy środki gospodarcze w nim wykazane znajdują się rzeczywiście w przedsiębiorstwie. Dane księgowe mogą bowiem odbiegać od stanu faktycznego z wielu przyczyn, do których m. in. zalicza się: a) naturalne zmiany, jakie zachodzą w stanie niektórych środków materialnych (parowanie, wysychanie), b) omyłki popełnione przy przyjmowaniu i wydawaniu środków, c) błędy popełniane przy ewidencji operacji gospodarczych, d) braki spowodowane nadużyciami. Stąd więc do zapewnienia realności bilansu wymaga się potwierdzenia jego danych przez inwentaryzację, która spełnia rolę operacji kontrolnych. Zależnie od okoliczności sporządzania bilansów rozróżnia się: 1. bilans rozpoczęcia w momencie powstania przedsiębiorstwa, 2. bilans przekształcenia w przypadku wprowadzenia zmian w układzie bilansu, 3. bilans likwidacyjny na początek i koniec okresu likwidacyjnego przedsiębiorstwa, 4. bilans połączenia w przypadku łączenia dwóch lub więcej jednostek dotąd samodzielnie bilansujących, 5. bilans podziału, gdy na miejsce Jednego przedsiębiorstwa powstają dwa lub więcej przedsiębiorstw, 6. bilans zbiorczy (łączony, skumulowany), sporządzony przez jednostki nadrzędne na podstawie bilansów Jednostkowych przedsiębiorstw i zakładów podległych. W terminologii rachunkowej spotyka się także określenia: bilans obrotów i sald (bilans brutto, bilans próbny, bilans surowy) jako zestawienia obrotów i sald wszystkich kont syntetycznych prowadzonych w księgowości przedsiębiorstwa.